Janina Jasińska-Luterek „Zakochani”

Janina Jasińska-Luterek urodziła się w 1925 roku. W latach 1943–1945 pod pseudonimem „Nike” walczyła w szeregach Armii Krajowej. Po wojnie studiowała w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, w 1953 roku uzyskała dyplom u profesora Michała Byliny na Wydziale Malarstwa Sztalugowego, a później pracowała jako asystentka na tej uczelni.

W latach 1953–1967 była członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków (nr leg. 2677). Uczestniczyła wówczas w większości wystaw ogólnopolskich i okręgowych ZPAP, wielu festiwalach sztuki oraz licznych wystawach międzynarodowych organizowanych przez Ministerstwo Kultury i Sztuki.

W 1967 roku wyjechała z mężem Wojciechem Luterkiem do Francji. W latach 1968–1970 przebywała w Stanach Zjednoczonych, w roku 1971 osiadła w Szwecji. Tam również prowadziła aktywną działalność artystyczną, wystawiając swoje prace w wielu europejskich galeriach. Należała do Ogólnoszwedzkiego Związku Artystów (KRO), Stowarzyszenia Artystek Szwedzkich (FSK) oraz Stowarzyszenia Artystów Szwedzkich (SKF).

Od 2002 roku mieszkała we Francji, początkowo w rejonie Paryża, a następnie na stałe osiadła w Lailly en Val koło Orleanu, gdzie zmarła 18 lutego 2018 r.

„Najpierw tworzyła rysunki i obrazy o charakterze figuratywnym, nasycone głęboką melancholią. Jej postacie kobiece są unieruchomione, zaklęte w swoim delikatnym pięknie, ponadczasowe. Po 1990 roku malarstwo sztalugowe ewoluowało w kierunku kompozycji abstrakcyjnych. W swoich nowych cyklach poszukiwała odmiennych form i układów kompozycyjnych, tworząc w gamie barw zimnych”.[1]

Janina Jasińska należała do grupy inicjatorów przełomowej dla sztuki polskiej „Ogólnopolskiej Wystawy Młodej Plastyki”, zorganizowanej przy okazji V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów.

Idea narodziła się podczas spotkań czworga ambitnych i bezkompromisowych artystów malarzy: Janiny (Janki) Jasińskiej, Jacka Sienickiego, Marka Obeländera i Jana (Janka) Dziędziory. Elżbieta Grabska wspomina, że wystawa miała nawiązywać do idei Salonu Niezależnych w Paryżu: „Miał to być otwarty, liberalny salon, w którym każdy mógłby zaproponować coś z siebie”.[2]

Wydarzenia te miały miejsce w 1955 roku w Warszawie. Hasło Przeciw wojnie – przeciw faszyzmowi dodały do oficjalnej nazwy wystawy władze państwowe, które do dyspozycji organizatorów przekazały budynek po dawnym Arsenale, od którego wystawa wzięła swoją zwyczajową nazwę.

Wystawa, jeszcze zanim osiągnęła swój ostateczny kształt, została okrzyknięta przełomową. Jasińska została wiceprzewodniczącą Ogólnopolskiego Komitetu Organizacyjnego, na jego czele stanął Aleksander Wallis.

„Na wystawie powinny znaleźć miejsce portrety i akty, pejzaże i martwa natura, powinien być dramatyzm i liryka, radość i smutek – wszystko, co jest rzeczywistym, nie wymyślonym życiem” – pisał malarz Izaak Celnikier.[3]

Jednym z obrazów prezentowanych na wystawie w Arsenale był obraz Janiny Jasińskiej-Luterek pt. „Zakochani”. Kobieta i mężczyzna przedstawieni są vis a vis, w ujęciu do kolan, w niezwykle romantycznej pozie nieśmiałej czułości. Kobieta ma kasztanowe włosy uczesane w dziewczęcy kucyk. Ubrana jest w cytrynowożółtą sukienkę z lekko odsłoniętymi ramionami. Zwrócona jest przodem do partnera, a wzrok kieruje na mały, czerwony goździk, który trzyma w dłoniach. Ciemnowłosy mężczyzna prawą ręką dotyka przedramienia ukochanej i lekko pochyla ku niej głowę. Na spotkanie założył ciemne spodnie i białą koszulę z kołnierzykiem. Są młodzi, piękni i niewątpliwie zakochani.

Obraz doskonale wpisywał się w założenia organizatorów przełomowej wystawy. Widać tu powiew świeżości w przedstawionym sposobie artystycznego wyrazu. Temat miłości był jednym z tych, którego postrzeganie zmieniło się wraz z odejściem od dogmatycznego socrealizmu. Wcześniej eliminowano ze sztuk plastycznych erotykę i miłość. Stawiano raczej na partnerstwo, równouprawnienie i wspólne budowanie „socjalistycznej przyszłości”. Uczucia, romantyczne uniesienia i chwile zapomnienia były władzy niepotrzebne, wręcz zagrażały stabilności budowanego z mozołem systemu.

W wersji zaproponowanej przez Jasińską nie ma już wyraźnych socrealistycznych akcentów. Pewne skojarzenia przychodzą za sprawą czerwonego goździka, który kojarzy się z PRL-em, ale nie jest to odwołanie jednoznaczne. Na obrazie jest tylko zakochana para i neutralne, szare tło.

W kontekście prezentowanego dzieła nasuwa się porównanie z inną pracą, znajdującą się w zbiorach Muzeum Zamoyskich w Kozłówce. Na obrazie Aleksandra Stefanowskiego „Na rusztowaniu”, z 1952 roku, zakochani, zamiast patrzeć sobie w oczy – patrzą w nieokreśloną dal, „świetlaną przyszłość komunizmu”. Młodzi murarze ubrani są w poplamione stroje robocze, towarzyszą im oczywiste rekwizyty i sceneria: trzymana przez dziewczynę kielnia, ceglany mur w tle, a cała scena umiejscowiona jest na rusztowaniu. Para przedstawiona przez Stefanowskiego związana jest bardziej ideą i pracą niż miłością.

W zbiorach Muzeum Zamoyskich w Kozłówce posiadamy jeszcze jeden obraz Janiny Jasińskiej-Luterek z tego okresu. To „Martwa natura”, zaprezentowana publicznie po raz pierwszy na VII Wystawie Okręgu Warszawskiego ZPAP, późną jesienią 1956 roku.

1. https://gorzow.tvp.pl/41605289/malarstwo-i-rysunek-janiny-jasinskiej-luterek-muzeum-lubuskie-zaprasza-na-wystawe
2. http://www.arsenal55.pl/pl/uncategorized-pl/ogolnopolska-wystawa-mlodej-plastyki/
3. I. Celnikier, „Problemy Wystawy Festiwalowej, „Przegląd Kulturalny” 1955, nr 7, s. 3
    

Podpisy do fotografii

1. Janina Jasińska-Luterek, fot. z archiwum Muzeum Lubuskiego im. Jana Dekerta w Gorzowie Wielkopolskim
2. Katalog wystawy „Ogólnopolska Wystawa Młodej Plastyki pod hasłem Przeciw wojnie – Przeciw faszyzmowi zorganizowana z okazji V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów, Malarstwo – rzeźba – grafika”, Warszawa 1955
3. Janina Jasińska-Luterek, „Zakochani”, Warszawa, ok. 1955; płótno, olej, 140 x 96 cm; nr inw. MPK/SW/1431
4. Aleksander Stefanowski, „Na rusztowaniu”, Warszawa, 1952; płótno, olej, 130 x 97 cm; nr inw. MPK/SW/905
5. Janina Jasińska-Luterek, „Martwa natura”, Warszawa, ok. 1955; płótno, olej, 60 x 70 cm; nr inw. MPK/SW/587